Door Jou

Lieve Ann,

Voor jou is het voorbij. Hoeveel pijn je moet hebben gekend. En voordat je ziek werd, ook veel geluk, liefde en ambitie. Ik hoop dat je nu minder pijn hebt. Ik geloof niet dat je een keus had, maar jezelf verloren had, van binnen eenzaam was, zonder uitzicht op verbetering. Overleden aan een ernstige depressie is de juiste beschrijving. Omgevingsfactoren of biochemie maken dan niet meer uit. Depressie praat je jezelf niet uit, of iets dat je zelf kunt overwinnen.

Velen uit jouw omgeving zaten met een waarom- en een hoe-had-dit-voorkomen-kunnen-worden-vraag zat. Bijvoorbeeld waarom je niet om hulp vroeg, wat je bij een fysische ziekte waarschijnlijk wel zou hebben gedaan. En iedereen had dan voor je klaar gestaan. Heb je ooit aan euthanasie gedacht, of voelde dat voor jou als het uit handen geven van de keuze? Je was te slim en georganiseerd dat voorkomen of ingrijpen erg onwaarschijnlijk was.

Ik schreef hierboven hoe ik jouw situatie ervaarde, maar kijken in een suïcidaal brein kunnen we niet, noch een suïcidaal denkproces volgen. Op een persoonlijk noot, ik moest veel denken aan mijn moeder Maria, die me af en toe vroeg of ik levensbeëindigende gedachten had. Zij had mij ook direct door gehad als ik haar voor de gek had willen houden. Ik stel me voor dat jij bij jouw besluit ook had bedacht hoe je dit voor jezelf kon houden, verborgen van professionele hulpverleners en mensen die je door-en-door kennen.

Het was bijzonder in Brussel jouw laatste wandeling na te lopen. Bijzonder om de impact op Yoeri te zien. Bijzonder om te horen dat je er op de laatste dag zo rustig onder was, zelfs op de videobeelden van de hotellobby. Terug naar California was erg mixed feelings voor mij: veel steun van vriendin, vrienden, schoonfamilie en door het gevoel van thuis te zijn. Ik denk dat ik daar jouw ziekte een plek heb kunnen geven. Tijdens mijn thuiskomstfeestje toastte ik nog op het leven. Geniet ervan zoveel je kan, en zoals je schreef 'als je gelukkig bent, neem het dan niet voor lief' klopt helemaal. Er waren toen ook twee vrienden die openlijk over hun suïcidale fase praatten. Echt het geloof dat die optie het beste voor iedereen is. Die walnoot kan je zulke verschillende ervaringen laten beleven. Je schreef: '"Het zit maar in je hoofd”, zeggen mensen dan. Maar wie ben ik, als mijn hoofd niet meer van mij is'. Ik meen eigenlijk dat we niet onze gedachtes zijn, en dat besef helpt mij altijd goed. Gevoelens en gedachtes komen en gaan en zijn niet perse jezelf. Je hoeft niet perse iemand of iets te zijn. Je was meer dan goed genoeg.

In principe ben ik ook niet tegen de dood, of dat de dood heel erg is. Het moet eigenlijk ook wel lekker zijn dat het allemaal een keer ophoudt en je fouten en blunders langzaam in vergetelheid raken. Ik las laatst over een guru met oprechte nieuwsgierig naar de dood. Ik vond dat een mooie gedachte. En als je echt meende dat het voor jou op was, dan was dat ok. Wat me vooral bezighoudt, is hoe je het in je eentje hebt volgehouden tot het einde, terwijl je je diep ongelukkig voelde. Tegenslag, klein en groot, overkomt ons allemaal, maar het menselijke van elkaar steunen en samen dragen maakt het veel dragelijker. Andersom blijkt het ook weer menselijk dat jouw ziekte ons allemaal kan overkomen.

Ons afscheid was niet heel spectaculair. Iets in de trend van 'leuk je nog te kunnen zien'. Eerlijk, we waren ook niet heel close. Ik weet eigenlijk niet wat je dreef in je politieke / marketting loopbaan, waarom je relatief vroeg kinderen wilde, of je spijt of trauma's hebt, waarom je zo fanatiek in spelletje bent. Ik leerde je kennen als een sterk persoon, iemand die voor zichzelf opkomt, en weet wat ze wilt. Ik weet nog hoe ik jou direct al in contrast vond met een eerdere date van Yoeri. Hij wilde tijdens een etentje niet met haar op de foto: super lomp van hem, maar jou zou dat niet overkomen zijn. Jullie waren elkaar gewaagd. Samen de wereld aan kunnen, dat ken ik heel goed en is een heel fijn gevoel. Het sprong er vanaf tijdens de verbouwing van de Franklinstraat. Ik heb daar met veel plezier helpen klussen. De foto's met z'n drieën de nieuwe, zelf-gelegde vloerverwarming vieren staan in mijn favorieten.

We hebben een aantal familievakanties gevierd. Op Sicilië, een roadtrip van Thessaloniki naar Athene, in Toscane. Super gezellig, en voldoende foto's en anekdotes gecreëerd. Bijvoorbeeld, de Italiaanse ober met een hele vis aankwam en vroeg of je dat zelf ging klaarmaken. 'no, no, no' zei je op een ‘wat denk je nu zelf’ manier, denkende dat ze het omgekeerde vroeg. De ober nam met een diepe zucht de vis weg, en bracht hem later geprepareerd terug met een chagrijnig gezicht na er hoost-waarschijnlijk in gespuugd te hebben. Alle locals leken ook naar die onbeschofte buitenlanders te wijzen. Je schaamde je rot. We gebruikten de driemaal no van die avond nog veel vaker te pas en te onpas. Skivakanties waren super gezellig. De eerste vakantie na Gilles' geboorte zonder hem, en ook de volgende keer met hem en zijn Pikachu helm in een kinderklasje (super schattig!). Je ging een nacht uit de danskroeg eerder naar het huisje om tosti's te maken voor iedereen. Super goed idee natuurlijk. Echter, viel je direct met kleren aan op bed in slaap en werd niet eens wakker van de deurbel. De deceptie van een dichte deur (en voor Yoeri het uitkleden van zijn vriendin) in plaats van een midnight snack wordt nog steeds naverteld.

Gilles' echofoto als Sinterklaascadeautje was een hele leuke manier om jullie zwangerschap aan te kondigen, en natuurlijk om te horen dat ik oom werd. Na een keer op Gilles oppassen, kwam je hem ophalen in je eentje, na een stapavond in Limburg. Je deed het allemaal. Ook nogmaals erg bedankt voor mij opvangen tijdens mijn scheiding. Ik was helemaal overstuur, en wilde eruit, maar had tegelijk nergens zin in. Heel fijn om bij jullie oudjaarsavond te mogen vieren. Het was voor mij het begin van opkrabbelen.

Je kon erg fanatiek in spelletjes zijn. Je was altijd super strikt bij het Spel met de Hoed, volgens jouw spelregels of anders niet. Dronken Koehandel op Sicilië was super gezellig. Of Mario Kart en Party was altijd een succes. Je was erg van meme's, al heb ik daar zelf nooit echt veel van gezien. Wellicht kende je de Sleeping Brain Talking. De eerste keer dat ik die zag na jouw overleiden, moest ik direct aan jouw situatie denken. De humor zit hem in de op-eerste-gezicht absurde en willekeurige gedachtes die in je brein kunnen ontstaan (vooral tijdens in slaap proberen te vallen) en die je dan niet van je af kan zetten.

Je gaf ook veel advies mee. Ben dankbaar voor je huidige geluk bijvoorbeeld. Volledig mee eens. Als je geen uitzicht hebt op een gelukkig leven, wat is het dan waard? Ik wil graag eindigen om ook wat me te geven. Gilles, Lena, jullie zullen op jullie manier een gelukkig leven zien te vinden met deze bagage. Jullie worden omringd door liefde, en er zal altijd steun en hulp voor jullie zijn. Een moeder verliezen is helaas niet uniek en wellicht zijn lotgenoten, van vroeger en nu, ook een steunpilaar. Yoeri, hetzelfde geldt voor jou. Ik houd van je. Kijk goed uit naar jezelf en neem alle tijd, rouw, en zelfliefde die je nodig hebt. Plus daarmee help je jullie kinderen ook het meest, denk ik. Veel sterkte in jouw pad naar hervonden geluk.

Zojuist de uitzending van de Publieke Tribune van zaterdag 7 juni teruggeluisterd. Yoeri’s verhaal over Annemarie, het verlies nog zo vers, heeft me diep geraakt. Wat was zij sterk, moedig en dapper. Wat moeten jullie haar nu missen. Dank voor jullie openheid over de ziekte waar Annemarie aan leed. Ik wens Yoeri, de kinderen en de (schoon-)ouders alle liefde, troost en veerkracht toe. Dat jullie elkaar stevig mogen vasthouden, en dat het licht dat Annemarie was, voor altijd met jullie mee zal gaan.

Lieve familie,

Met enige schroom schrijf ik deze tekst. Annemarie ken ik alleen via jullie teksten. Het rouwbericht in nrc raakte me en ik wilde iets meer over deze stralende vrouw, moeder, (klein) dochter, zusje, partner, vriendin te weten komen.

Dat is een heel klein beetje gelukt. Dank jullie wel dat je zo open, zo warm, en liefdevol over haar geschreven hebt. Ik ben 80, heb kinderen en kleinkinderen, en besef hoe fragiel het leven is en hoe belangrijk dat je niets 'voor granted' neemt. Annemarie's rouwbericht heeft lang naast mijn bed gelegen en ik was blij met de gelegenheid te reageren via dit blog. Het lijkt me onnoemelijk zwaar voor jullie, haar dierbaren, om dit verlies te dragen maar uit jullie verhalen begrijp ik ze een grote rol gespeeld heeft in de levens van velen. Ik knoop het in mijn oren: Neem het geluk niet voor lief. Waardeer wat je hebt. Onderhoud het goed. Annemarie's woorden! Dank je wel.

Lieve Ann,

Al meer dan een maand moeten we je missen. En wat vliegt de tijd. Sneller dan mij soms lief is. Ik denk veel aan je, als ik ’s ochtends in het Haagse Bos wandel en luister naar ‘there will be time’ of wanneer ik kijk naar foto’s van jou met Gilles en Lena, die op een mooie plek in mijn huis staan. Dat zijn momenten van ontroering maar ook van rust, omdat denken aan jou me terugbrengt naar de prachtige persoon die je was. Zo sociaal, kundig, optimistisch, slim en bovendien: met oog voor iedereen.

Supportive, als het ging om carrière. Je gaf me de beste tips en sprak je me bemoedigende woorden toe. Vooral die laatste keren in Brussel, toen ik bij jullie langskwam vanwege mijn stage, zijn me zo dierbaar. We spraken één op één. Zonder kinderen en zonder de drukte van onze familie, die soms een stoorzender kan zijn in het hebben van goede gesprekken. We waren openhartig naar elkaar en daar ben ik je enorm dankbaar voor. Voor mij blijf je altijd de energieke, lieve en slimme Annemarie.

Liefs,

Rosa

Lieve Annemarie,

Een kleine 10 jaar geleden hoorde ik voor het eerst over je. Yoeri vertelde over een hele leuke collega, en dat deed hij op een net wat andere wijze dan hoe hij dat normaal deed. Toen ik mijn intrek nam in het "post-studentenhuis" op het Haagse Westeinde, waar Yoeri ook woonde, ontmoette ik je in levende lijve. We klikten goed op de politiek. Ik was enorm onder de indruk van hoe jij je stempel wist te drukken op de toen grootste partij van het land. Naast de politiek was er ook een hoop lol, want je kon regelmatig heerlijk cynisch uit de hoek komen. Daarbij koppelde je mij destijds ook nog aan mijn eerste vriendin, wat een mooie tijd!

Jullie gingen samenwonen en daarmee liep ik je wat minder vaak tegen het lijf. Maar wanneer dit wel gebeurde, dan was het meteen gezellig. Als vriendin van een hele goede vriend word je vaak onderdeel van die vriendschap, en dat was ook met jou het geval. Op de vele borrels, de klusbezoeken, BBQ's of gewoon op de Weimarstraat, van een praatje met jou kreeg ik altijd energie.

Met het vertrek naar Brussel werd de afstand wat groter, maar wat een mooie uitdaging zou het worden in het hart van de Europese politiek. Jouw uitdaging eindigde helaas onverwacht. Gelukkig heb je twee prachtige kinderen op de wereld gezet. Ik ben benieuwd wat voor moois we van jou in hen terug gaan zien. Je wordt gemist.

Lieve Annemarie.

Ons 1 ste kleinkind. Ontzettend gewenst. Je woonde dichtbij daardoor hadden we tot en met de laatste dag een geweldige goed contact. We hielden intens van je, en missen je ontzettend. We hopen veel van je terug te zien in Gilles en Lena.

Dikke kus Oma

Dag Annemarie,

Ik geloof dat we elkaar maar twee keer hebben gesproken. Wel wat vaker gezien, zoals dat gaat in Brussel, op borrels en recepties.

Eén keer dronken we uitgebreid koffie. Deelden we ervaringen. Jij net een kantoor geopend voor Meute, ik voor de Metropoolregio Amsterdam. Jij aan Place Lux, ik een pleintje verderop, op Square Meeûs. Best toevallig eigenlijk.

Ik herkende me heel erg in je energie. Gastvrij, nieuwsgierig, attent, energiek, vol met ideeën, behulpzaam en sociaal. Je hielp me gelijk op weg met wat vragen die ik had. Over Straatsburg, over mijn evenement en met wie ik nog eens koffie zou moeten doen. Ik nam je advies ter harte.

Maar ook privé, beiden 34, ouder van twee jonge kids en vol ambitie. Ik denk dat je verhaal mij daarom zo raakt. Het voelt alsof wat jou is overkomen, mij ook kan overkomen. Ik zal daarom goed naar je laatste adviezen luisteren.

In de twee jaar dat ik nu in Brussel zit ontving ik één kaart. Van jou. Een gelukkig 2025. Ik vond het toen al bijzonder, nu nog meer.

Rust zacht!

Liefs, Utku

Ach lief kind,wat lag je lat hoog! Te hoog, weten we nu... Iedere dag wordt het gemis groter,wat zou ik nog graag met je delen. Wat voor lieve partner je hebt, wat voor fantastische kinderen jullie hebben gemaakt. Daar had jij nog zeker minimaal 60 jaar van moeten genieten,zoals je vader en ik deden, elke dag opnieuw. Het gemis voelt niks minder, dat wordt alleen maar groter en groter. Elke dag zonder jou is een gemis, kon je maar even meekijken. Ik ben trots op jou, elke dag meer en meer. For ever and ever i love you!

Kus,Mama

Helaas heb ik je nooit echt goed mogen leren kennen, Annemarie. Maar ik weet hoe Yoeri naar je keek, en ik heb gezien hoe jij naar Yoeri keek, en dat vertelde me een hoop. Er bestaat heel veel liefde voor jou, dat heb ik gezien, en niet alleen in Yoeri, maar ook in Gilles en Lena – en met hen, vele anderen. Die dag in april was een dag vol liefde, en een dag van intens verdriet. De liefde zal nooit weggaan, en het verdriet zal altijd blijven bestaan. Wij zullen er zijn voor Yoeri, Gilles, en Lena; ook als 2025 ver achter ons ligt.

Lieve Annemarie,

Oeh, dat wordt een pittige klus, dacht ik toen jullie naast ons kwamen wonen in de Franklinstraat. Een donker huis vol schrootjes en bling nieuw leven in blazen; voor die opdracht stonden jullie. Vol goede moed, enorme energie en big smiles. En vol lieve, grappige vriendelijkheid.

Ik leerde je kennen als die buurvrouw in hoodie en joggingbroek. Met meestal verfvegen of bouwstof op je gezicht. We hebben wat afgebabbeld over slopen, klussen en afval afvoeren. En over plots opdoemende fenomenen als ontbrekende muren tussen jullie en ons huis. We konden zo vanuit onze badkamer naar jouw kleren in de inloopkast kijken! En natuurlijk werden timmermannen, kozijnboeren en ornamentenmakers gerecenseerd.

Hoe dan ook: al die energie van jou en Yoeri werd beloond, het werd net zo’n fijn huis als het onze.

Helaas moesten jullie zo nodig naar Brussel. Konden we niet Gilles zien opgroeien en af en toe inspringen als noodopvang en zijn snotneuzen poetsen. Of Frenkie voeren. Laat staan dat we Lena konden leren kennen.

Ook niet meer: spontaan borrelen bij jullie of bij ons. En dat je weer aan de deur staat met eigen baksels, om al dat lekkers te delen. Daarmee mogen Gilles en Lena ons over een jaar of tien, twintig verrassen.

Wat niet zal veranderen, is dat je voor altijd mijn bijzondere buurvrouw zal blijven. Zo eentje die je iedereen toewenst. Ik zal je nooit vergeten.

Henk van den Einden